Historia szkolnictwa

Historia szkoły w Baranowie

Początki szkolnictwa w Baranowie sięgają bardzo odległych czasów i można przypuszczać, że są związane z okresem powstania tej miejscowości.

Baranów został założony w 1544 roku przez Piotra Firleja, właściciela rozległych dóbr w województwie lubelskim. Już w kilka lat później miasto miało swój pierwszy kościół, wybudowany w 1549 roku, i można przypuszczać, że jak przystało na prężnego i światłego gospodarza, Piotr Firlej już wtedy mógł planować założenie w Baranowie szkoły parafialnej. Trudno ustalić, kiedy taka instytucja powstała i kto ją założył, natomiast pierwsze wzmianki o niej pochodzą już z 1563 roku. "Szkoła ta mieściła się prawdopodobnie w budynku plebanii i utrzymywana była z funduszów kościelnych."

Około 1553 roku kościół w Baranowie został zamieniony na zbór kalwiński, a parafia na gminę innowierczą. Stało się to po śmierci Piotra Firleja, gdy Baranów przeszedł na własność syna Mikołaja, który przyjął wiarę protestancką i stał się głównym przywódcą i opiekunem małopolskich różnowierców. W takiej sytuacji szkoła, która istniała w Baranowie w 1563 roku, musiała mieć oblicze protestanckie. Taka sytuacja istniała co najmniej do śmierci Mikołaja Firleja w 1588 roku. Później dobra baranowskie przeszły na własność rodziny Ponętowskich, którzy zajęli się odrestaurowaniem opustoszałego i zrujnowanego kościoła3 (widocznie nowa wiara nie znalazła zbyt wielu wyznawców wśród okolicznej ludności).

Trudno ustalić, co działo się dalej ze szkołą. Na temat jej losów istnieją fragmentaryczne informacje w księgach wizytacji biskupich z XVII i XVIII wieku, przechowywanych w Archiwum Diecezjalnym w Lublinie. Księgi te informują, że w 1650 roku istniał na gruntach należących do kościoła drewniany budynek szkolny. Ponownie jest on wymieniany w 1675 roku, razem z organistówką i szpitalem jako budynki opuszczone.. Z tych znikomych informacji trudno ustalić, czy od XVI wieku szkoła w Baranowie istniała w sposób ciągły. Natomiast na pewno stale była związana z instytucją kościoła, jako szkółka parafialna utrzymywana z funduszy kościelnych i ściśle uzależniona od sytuacji materialnej kościoła. Gdy parafii nie brakowało środków materialnych - razem z nią rozwijała się szkoła. Tak było prawdopodobnie w I pół. XVII wieku, kiedy przy kościele prowadzono nawet prace budowlane,5 a w przykościelnej kaplicy założono bogatą bibliotekę, która mogła dodatkowo stymulować rozwój szkoły. Gdy jednak parafia zaczęła podupadać, wątpliwe stawały się również losy szkoły i być może dlatego w 1675 roku budynek szkolny był opuszczony.

W początkach XVIII wieku kościół znalazł się w kompletnej ruinie do tego stopnia, że nie zdecydowano się go remontować, tylko wybudowano nowy, do dzisiaj stojący. I chociaż sytuacja materialna parafii była nadal trudna, to w końcu XVIII wieku, przy nowo wybudowanym kościele, prawdopodobnie przy rynku, istniała szkoła parafialna.

Tę sytuację przypuszczalnie należy przenieść również na cały wiek XIX, chociaż pierwsze źródła mówiące o szkole w Baranowie pochodzą dopiero z 1844 roku.8 Pozwalają one stwierdzić nieprzerwane istnienie szkoły w Baranowie od 1844 roku do naszych czasów.

W XIX wieku szkoła z parafialnej przekształciła się w państwową, jednoklasową szkołę elementarną. Przestała podlegać kościołowi i zależeć wyłącznie od finansowych możliwości parafii. Zaczęła podlegać, szczególnie pod kątem programu nauczania, zaborczym władzom oświatowym. Materialne utrzymanie szkoły spoczywało jednak w całości na miejscowym społeczeństwie. Budżet szkolny tworzony był corocznie z pieniędzy pochodzących od ludności. W 1834 roku Rada Administracyjna Królestwa Polskiego orzekła, że składka szkolna ma charakter obowiązkowy, natomiast jej wysokość jest dowolna. W ten sposób sytuacja materialna szkoły wcale się nie poprawiła, gdyż Baranów nigdy nie należał do bogatych miejscowości. Składkę szkolną co najmniej od lat czterdziestych XIX wieku uiszczali zarówno Polacy jak i 2ydzi, którzy w początkach XIX wieku stali się tutaj dominującą grupą mieszkańców.

Największe ciężary na utrzymanie szkoły ponosił jednak dwór. Podczas, gdy składki przeciętnego mieszkańca Baranowa w I poł. XIX wieku nie przekraczały 1 rubla, a w II pół. XIX wieku - 2 ruble, dziedzic płacił na szkołę niezmiennie 15 rubli. Wysokość opłaty nabrała charakteru tradycyjnego, gdyż nie uległa zmianie nawet w momencie zmiany dziedzica, a takie sytuacje w XIX wieku zdarzały się kilka razy.

Oprócz wymienionej składki dziedzic oddawał rocznie na potrzeby szkoły i mieszkania nauczyciela 96 Tur drzewa opałowego, a także przekazał do wieczystego użytkowania nauczyciela ogród o powierzchni 1 morga "w punkcie zwanym Łukawica przy ogrodach miejskich". Przychód z tego ogrodu był oceniany w 1847 roku na 3 ruble i miał być do dyspozycji nauczyciela.

Mieszkańcy Baranowa zobowiązani byli do zwiezienia i porąbania drzewa opałowego, a mieszkanie nauczyciela oraz pomieszczenia szkolne miały być utrzymywane w odpowiednim stanie kosztem miasta.

Ponieważ budżet szkolny pochodził wyłącznie ze składek, których wysokość miała charakter dowolny, szkoła nie posiadała żadnych stałych dochodów. Główną częścią budżetu była pensja nauczyciela, która w 1847 roku wynosiła 45 rubli rocznie i była oceniana jako niska. W 1851 roku radni zdecydowali się podwyższyć wynagrodzenie do 60 rubli, dla zatrzymania na miejscu cenionego nauczyciela Tomasza Boguckiego. Na przełomie XIX i XX wieku roczna pensja wynosiła 192 ruble 92 kop. Ten stopniowy wzrost wynagrodzenia nie oznaczał jednak podwyższenia stopy życiowej, która pozostawała na jednakowym poziomie z powodu stałego wzrostu cen. Sytuacja materialna ludowych nauczycieli była w dalszym ciągu ciężka.

Oprócz nauczycielskiego wynagrodzenia wydatki szkolne były początkowo znikome - w 1847 roku wynosiły 1 rubel 50 kop. na materiały piśmienne. W II pół. XIX wieku wprowadzono dodatkowe wydatki, np. na nagrody dla uczniów. Dopiero na przełomie XIX i XX wieku pojawiły się stałe dotacje od władz zwierzchnich i wynosiły w latach 1898-1909 - 68 rubli rocznie, co przy składce od ludności wynoszącej 213 rubli stanowiło pokaźną sumę i pozwalało na opłacenie stróża, zakup książek do biblioteki, a nawet tworzenie funduszu emerytalnego.

Szkoła miała w tym okresie charakter jednoklasowy. Było to spowodowane zatrudnieniem jednego nauczyciela, co w skali kraju stanowiło sytuację normalną.

Obok nauczyciela bardzo ważną funkcję w systemie szkół elementarnych sprawował tzw. opiekun szkolny. Powoływała go Rada Wychowania Publicznego na wniosek naczelnika powiatu. Funkcję tę powierzano osobom wysoko moralnym i lojalnym wobec władz. Najczęściej byli to duchowni. W Baranowie w latach 40. i 50. XIX wieku opiekunem szkolnym był proboszcz tutejszej parafii - ks.Jan Malarski. Ponieważ funkcja ta miała charakter społeczny, ksiądz nie pobierał za nią wynagrodzenia, podobnie jak nie otrzymywał zapłaty za nauczanie religii. Głównym obowiązkiem opiekuna szkolnego było pełnienie stałego i bezpośredniego nadzoru nad zatrudnionym nauczycielem. Opiekun czuwał nad wykonywaniem programu oraz nad sprawami materialnymi szkoły/ To opiekun, a nie nauczyciel, utrzymywał kontakty z władzami zwierzchnimi, a jego osobiste zlecenia były konieczne nawet do wypłaty przez kasę miejską comiesięcznej pensji dla nauczyciela. W latach 60. XIX wieku obowiązki opiekuna szkolnego w Baranowie powierzono burmistrzowi miasta.

Istniejące źródła nie udzielają pewnej odpowiedzi dotyczącej liczby dzieci oraz liczby oddziałów funkcjonujących w szkole. Jedynie dwa dokumenty wzmiankują o tym. Pierwszym jest list z marca 1865 roku, pisany przez nauczyciela baranowskiej szkoły Władysława Prodeckiego do władz zwierzchnich, w którym informuje on między innymi, że do szkoły uczęszcza 35 uczniów: 1 stanu szlacheckiego, 26 miejskiego i 8 wiejskiego, wszyscy religii katolickiej.

Rozmiar czcionki:

Intencje mszalne

Kontakt

ul. Rynek 3
24-105 Baranów /nad Wieprzem 

tel. 789 165 811

 

Konto parafialne

Lubelski Bank

Spółdzielczy w Końskowoli 

Filia w Baranowie
20 8736 0006 3001
0005 2302 0001

Wyszukiwarka

Liturgia słowa

Statystyki

872954
Dziś
Wczoraj
Ten tydzień
Ten miesiąc
Wszystkie
538
1361
2519
8924
872954

(od 06.2013 r.)

Warto odwiedzić

Archidiecezja Lubelska

Archidiecezja Lubelska

Radio eR

Radio eR - Rozgłośnia Archidiecezji Lubelskiej

Zabytki-powisla.pl

Kazimierz Dolny Oraz Wybrane Zespoły Zabytkowe Powiśla Lubelskiego

Gmina Baranów

Gmina Baranów

Tygodnik Niedziela

Tygodnik Katolicki Niedziela

Gość Niedzielny

Tygodnik katolicki Gość Niedzielny

Mały Gość Niedzielny

Mały Gość Niedzielny

Radio Maryja

Radio Maryja